Koronovirüs için mRNA aşısı mı yaptırmalı yoksa inaktif Covid-19 aşısı mı daha etkili? Koronovirüs salgının hızlandığı ve pandeminin daha yoğun hissedildiği bu günlerde sağlık bakanlığından, hekimlere, koronovirüs geçirenlerden vatandaşa kadar herkes bu sorunun cevabını aramakta. Koronovirüs aşıları ile ilgili olarak mRNA aşısı ve inaktif aşıları karşılaştırmadan önce gelin işin temeline inip koronovirüste mRNA’nın ne işe yaradığına, mRNA aşısı ve inaktif aşılar arasındaki farklara bir bakalım.
mRNA nedir? Ne işe yarar?
mRNA nedir sorusuna verilebilecek en kısa cevap “mesajcı RNA denilen bir RNA türüdür” cevabı olacaktır. Koronovirüs için mRNA aşılarının üretilmesiyle mRNA’nın ne olduğunu da merak etmeye başladık. Herkesin aradığı cevap aslında mRNA aşılarının güvenli olup olmadığı konusu. Ancak bu konudan önce işin temel mekanizmasını merak edenler için mRNA’nın nasıl bir şey olduğuna bakalım.
Bunlarda ilginizi çekebilir
İnsan vücudunda ve diğer tüm canlılarda biyokimyasal mekanizmalar proteinler aracılığı ile sağlanır. Eğer hücre bazında bakacak olursak hem bakteriler gibi tek hücreli canlılarda hem de insanlar, hayvanlar ve bitkiler gibi çok hücreli canlılarda protein üretimi canlılığın temel şartıdır.
Koronovirüs gibi Virüsler ise kendileri protein üretmezler. Bu nedenle de canlı sayılmazlar. Ancak protein bir kılıf içerisinde protein üretimini sağlayacak genetik bir kod taşırlar ve bu kod sayesinde enfekte ettikleri hücrelerde kendi proteinlerini üretirler.
İnsan hücrelerinde protein üretilmesi için üretilecek proteinin şifresi hücre çekirdeğinde DNA adı verilen genetik materyalde bulunur. DNA’da bulunan bu bilgi önce “okunur”, daha sonra okunan bu bilgiye uygun olarak protein üretimi yapılır. Bu proteinlerde insan hücrelerindeki çeşitli olayları sağlar.
DNA ile RNA’nın farkı
DNA ve RNA aslında benzer moleküller olup bir azotlu baz, bir şeker grubu ve bir fosfat içeren “nükleotid” adı verilen yapıların birleşmesi ile oluşan zincir şeklindeki yapılardır. İçerdikleri şeker grubu ise birbirinden farklıdır. DNA deoksiriboz adı verilen 5 karbonlu şekeri içerirken, RNA riboz adı verilen şekeri içerir. DNA ve RNA’nın her ikiside genetik materyal olarak kabul edilmektedir. DNA çoğunlukla çift zincir şeklinde bulunurken, RNA genellikle tek zincirdir.
İnsan hücrelerinde DNA ve RNA’nın görevine bakacak olursak; DNA insan hücrelerinde çekirdekte bulunur. DNA üzerinde yazılı olan bilgi RNA molekülleri aracılığı ile okunarak, taşınarak ve işlenerek protein sentezi gerçekleşir.
RNA türleri nelerdir?
Hücre içerisinde protein sentezinde görev alan pek çok RNA molekülü vardır. Örneğin DNA’daki genetik bilgi mRNA üzerine kodlanır. Bu kodlanan mRNA ise protein sentezinde şifre görevi görmektedir. tRNA ise taşıyıcı RNA olup proteinlerin içerisinde bulunan aminoasitlerin, protein sentezinin yapılacağı ribozomlara taşınmasını sağlar. Hücrede protein sentezi ribozom adı verilen yine RNA’dan oluşmuş yerlerde yapılır. rRNA yani ribozomal RNA ise ribozomları oluşturan yapılardır.
Peki mRNA ne işe yarar? mRNA mesajcı RNA’dır. DNA’da bulunan protein sentez kodu mRNA üzerine kaydedilir. mRNA üzerindeki bu kod ise ribozomlarda okunarak ilgili proteinlerin oluşturulması sağlanır. Dolayısı ile mRNA üzerinde hangi proteine ait kod varsa ribozomlar o proteini oluştururlar.
Peki koronovirüs aşısı ile mRNA’nın ne alakası var? Vücutta hastalık oluşması için virüslerin bağışıklık sistemini geçerek hücrelere girmesi ve hücrelerde çoğalması gerekir. Aslında virüsler kendi başlarına çoğalma kapasitesine sahip değildir. Koronovirüs gibi pek çok virüs sadece genetik bir materyal ve protein kaplı bir kılıf içerirler.
Koronovirüs aşısı ne işe yarar?
Koronovirüs pozitif kutuplu tek zincirli bir RNA genomu içerir. Bu virüsün hücrelerde çoğalmasını sağlayan asıl yapıdır. Koronovirüs kendi başına çoğalamaz. Koronovirüsün içerdiği bu RNA molekülü, bir zar tabakası, viral zarf adı verilen lipid tabaka ve dikensi çıkıntılar adı verilen yüzey proteinleri ile sarılıdır. Dolayısı ile koronovirüsü dışarıdan tanımak için vücudun bu dikensi yüzey proteinlerini biliyor olması gerekir.
Koronovirüste bağışıklık
Her ne kadar koronovirüs için hastalığı geçirenlerde bağışıklık oluşup oluşmadığı ya da koronavirüs bağışıklığının ne kadar sürdüğü henüz net olarak bilinmese de virüs enfeksiyonu geçirenlerde bağışıklık oluşur. Virüslerin üzerinde yüzey proteinleri bulunur. Koronovirüste bu yüzey proteinleri dikensi çıkıntılar şeklindedir ve viral zarf adı verilen lipid tabakaya gömülü haldedir. Koronovirüs ilk kez vücuda girdiğinde vücudun bağışıklık sistemi henüz virüsü tanımadığından dolayı reaksiyon gösteremez. Ancak virüs hücrelerde çoğaldıktan ve enfeksiyon oluştuktan sonra vücut virüsü tanımaya başlar ve bağışıklık gelişir. Bu tanıma işlemi virüsün yüzey proteinleri ile olur. Daha sonraki süreçte bağışıklık sistemimiz virüsü tanıdığından dolayı daha hızlı bir şekilde virüse yanıt vererek virüsün vücuda girmesi veya çoğalması önlenir.
Virüs için inaktif aşı mı yoksa mRNA aşısı mı
Koronovirüs hastalığında bağışıklık sisteminin virüsü tanıması yüzeydeki çıkıntı proteinleri sayesinde olur. Eğer hasta etmeyecek virüs partiküllerini, özellikle de yüzeydeki çıkıntı proteinlerini vücuda dışarıdan verebilirsek (veya mRNA teknolojisi ile vücutta üretebilirsek) koronovirüs enfeksiyonu geçirmeden yani hasta olmadan bağışıklık sisteminin virüsü tanımasını sağlayabiliriz. Sonuçta hastalığı geçirmeden Covid-19 virüsünü tanımış oluruz ve virüs vücuda gerçekten girdiğinde hızla tepki verebiliriz.
Geleneksel olarak üretilen inaktif Covid-19 aşısı virüsün zayıflatılmış bir formudur. Üzerinde dikensi proteinler bulunan ancak yapısı değiştirilmiş ve hastalık yapıcı etkisi azaltılmış olan bu inaktif virüs aşısı vücuda verildiğinde bağışıklık sistemi virüs ile karşılaşmış olur. Ancak verilen virüs inaktif olduğu için vücutta hastalığa neden olmaz veya hastalığın daha hafif geçmesini sağlar. Çin kaynaklı koronovirüs aşısının çalışma mantığı bu şekildedir.
Koronovirüs için mRNA aşısı ise farklı bir yöntem sergiler. mRNA koronovirüs aşısında yüzey proteinlerini ya da zayıflatılmış koronovirüs partikülleri yerine vücuda mRNA enjekte edilir. Vücuda verilen bu mRNA hücre içerisine girerek sanki DNA’dan gelen bir mesajmış gibi ribozomlarda virüs parçacıklarının üretilmesini sağlar. Üretilen bu virüs parçacıkları, özellikle de koronovirüsün yüzey proteinleri bağışıklık sistemi tarafından tanınır ve koronovirüse karşı bağışıklık sağlanmış olur.
Peki hangi aşı daha iyi? mRNA’mı inaktif aşı mı?
Koronovirüs aşılarından hangisi daha iyidir? Bu konuda henüz net bir yanıt bulunmamaktadır. Hem inaktif koronovirüs aşısının, hem de mRNA koronovirüs aşısının etkili olduğu saptanmıştır. İnaktif virüs aşıları yıllardır üretilmekte olan ve uygulanan aşılardır. Etkinliği ve uzun dönem etkileri ve yan etkileri bilinmektedir. Bu nedenle Çin tarafından üretilen inaktif Covid-19 aşısının etkisi ve yan etkileri öngörülebilmektedir.
Ancak BioNtech firmasının Pfizer ile ortaklaşa ürettiği Pfizer – BioNTech aşısı ve Moderna tarafından üretilen Covid-19 mRNA aşısı dünyada ilk kez uygulanacak mRNA aşılarıdır. BioNTech 2018 yılında kurulmuş ve mRNA üzerine çalışmalar yapan Almanya merkezli bir medikal teknoloji firmasıdır. Moderna ise daha önce kurulmuş ve mRNA teknolojilerine odaklanmış bir firmadır. Yayınlanan bilimsel yayınlarda koronovirüs için üretilen mRNA aşılarının etkili olduğu bulunmuştur. Covid-19 için üretilen mRNA aşısının yan etkisi olmadığı bilinmektedir. Ancak uzun dönemde nasıl bir etkisi olacağı henüz belli değildir.
Moderna Covid-19 mRNA Faz-3 aşı çalışmalarını mRNA-1273 programı ile yürütmekte. Bununla birlikte Moderna firması CMV enfeksiyonu ve Zika virüs enfeksiyonları içinde mRNA aşısı üretmektedir. mRNA araştırmaları sadece aşılar ile sınırlı değildir. Solid tümörler, Melanom, Lenfoma gibi kanserler için, metilmalonik asidemi ve propionik asidemi gibi metabolizma hastalıkları için de mRNA tedavileri araştırılmaktadır. Moderna tarafından üretilen mRNA Covid-19 aşısı ve diğer tedavilere ilişkin bilgileri ve bilimsel dökümanları www.modernatx.com adresinden inceleyebilirsiniz.
BioNtech firması da halihazırda mRNA teknolojisini kullanarak aşı dışında hastalıkların ve kanserlerin tedavisi için lipoplex, polyplex molekülleri ve RiboMab, RiboCytokine gibi lipid nanopartikülleri üretmektedir. BioNTech aşı çalışmalarını ve diğer bilimsel araştırmaları ise biontech.de adresinden takip edebilirsiniz.
mRNA aşısı DNA’yı etkiler mi?
mRNA tek taraflı çalışan bir moleküldür. Yani görevi DNA’dan alınan bilgiyi ribozomlara iletmek ve ribozomlarda ilgili proteinin sentezlenmesini sağlamaktır. üretilen mRNA DNA üzerinde etki göstermez. İçerisindeki kodu DNA’ya yerleştiremez. Dolayısıyla Koronovirüs için mRNA aşısı içerdiği genetik kodu protein sentezinde kullanır. mRNA içeren koronovirüs aşısının DNA’yı değiştirmesi veya genetik kodu değiştirmesi pek mümkün görünmemektedir.
Ancak her ne kadar vücudumuzdaki pek çok molekül, fizyolojik olay ve biyo kimyasal yolak yıllardır yapılan çalışmalar ile aydınlatılmış olsa da henüz tıp biliminde aydınlatılamayan pek çok konu vardır. Diğer tüm hastalıklarda olduğu gibi koronovirüs hastalığında ve koronovirüs aşısı hakkında da kesin bir şeyler söylemek zordur. Tıpta hastalıklar tedavi edilirken ya da tedavi kararları verilirken kar-zarar hesabı yapılarak en uygun seçeneklerin seçilmesi esastır. Dolayısıyla koronovirüs konusunda da Covid 19 inaktif virüs aşısının mı tercih edileceği yoksa Covid-19 mRNA aşısını yaptırmak mı daha faydalı olacak göreceğiz.
